به گزارش خبرنگار دامپزشک نیوزـ آنتروتوکسمی (زهره درد یا قلوه نرمی) یکی از کشنده ترین بیماری ها در گوسفند است. آنتروتوکسمی که بیماری حیوانات علفخوار است در اثر رشد و تکثیر غیر معمول باکتری کلستریدیوم پرفرنجینس که باسیل گرم مثبت بی هوازی است در دستگاه گوارش آنها بوجود می آید.
این باکتری که دارای پنج تیپ است و انواع مختلف سموم را تولید می کند سویه‌های مختلف این باکتری حدود ۱۲ نوع توکسین ترشح می‌کنند که توکسین‌های اصلی عبارتند از آلفا، بتا، اپسیلون و یوتا. با رها شدن این سموم در دستگاه گوارش و یا جذب آن از دستگاه گوارش، ببیماری آنتروتوکسمی ایجاد می شود.
عامل این بیماری در سال 1982 برای اولین بار توسط ولش و نوتال جداسازی شد. این باکتری دارای ۵ تیپ A,B,C,D,E می‌باشد. تیپهای B,C,D در ایران از اهمیت بیشتری برخوردارند. باکتری کلستردیوم پرفرجنس تیپ C و D معمولاً در خاک وجود داشته و نیز جزء میکروفلور طبیعی دستگاه گوارش گوسفندها و بزهای سالم می‌باشد.
عوامل مستعد کننده بیماری (آنتروتوکسمی):
میزان تکثیر کلستریدیوم پرفرجنس تیپ C و D در روده گوسفند و بز زیاد بوده
چرا در مراتع پر آب و دارای رشد سریع.
تعویض جیره غذایی به طور ناگهانی.
تغذیه از علوفه یخ زده به خصوص چرا در مراتع یخ زده و دارای شبنم.
استفاده از کنسانتره به مقدار زیاد در جیره غذایی.
مصرف بیش از حد شیر و یا غذای دانه‌ای (غلات) توسط بره‌ها و بزغاله‌ها
به دنبال بتلای شدید به انگل های دستگاه گوارش از قبیل نماتودها و کوکسیدیا
غذیه با جیره غذایی سرشار از غلات و ماده خشک کم (یونجه یا علف سبز)
هنگام بروز شرایط یا بیماری که منجر به کاهش حرکات دستگاه گوارش شود
علت ایجاد بیماری آنتروتوکسمی:
باکتری کلستریدیوم پرفرنجینس همیشه در دستگاه گوارش و در خاک و محیط یافت می شود. ولی این باکتری همراه با رشد و تکثیر خود در دستگاه گوارش، از طریق مدفوع حیوان، دفع می گردد و باعث بیماری نمی شود اما اگر به عللی از جمله پرخوری و تغییر جیره غذایی و یا استفاده بیش از حد از غلات در جیره غذایی حیوانات، حرکات دستگاه گوارش کند شود یا متوقف گردد بر تعداد این باکتری ها در دستگاه گوارش افزوده شده و با تولید سم باعث بیماری آنتروتوکسمی می شوند.
علائم بیماری آنتروتوکسمی:
در بزها دوره بیماری بسیار کوتاه و اغلب کمتر از ۲ ساعت است و از ۱۲ ساعت تجاوز نمی کند. به همین علت تعداد زیادی از آنها بدون بروز نشانی قبلی می میرند. مرگ ناگهانی دقایقی پس از اینکه بره و یا بزغاله علائم سیستم اختلالات سیستم عصبی مرکزی را از خود نشان داد حادث می شود. این علائم شامل هیجان و تشنج است. در گله اولین نشانه این بیماری بی حالی، افسردگی، خمیازه و عدم توجه به غذاو بی اشتهایی از دست دادن اشتها است. علائم این بیماری بسته به شدت آن متفاوت بوده تب و لرز، بی قراری، گیجی، نفس نفس زدن، ترشح از بینی. اسهال موکوییدی از علایم دیگر این بیماری می باشد.
در اشکال شدید بیماری، اغلب تشنجات متناوب، وجود کف در دهان و بالاخره مرگ دیده می شود. گوسفندان بیمار نسبت به بره ها زمان طولانی تری زنده می مانند (تا ۲۴ ساعت). این گوسفندان از گله عقب می مانند، تلو تلو می خورند و فک های خود را به یکدیگر می سایند، ترشح بزاق دارند و در مرحله آخر بیماری ممکن است نفخ نیز دیده شود.
درد ناحیه شکمی که بواسطه لگد زدن به شکم و قوس کردن ناحیه کمر مشخص می شود. اسهال شدید (اسهال آبکی با و یا بدون خون) در دام مبتلا دیده می شود.
میزان بالای مرگ ضایعات مغزی و فساد سریع لاشه از جمله علائم کالبدگشایی این بیماری است.
پیشگیری آنتروتوکسمی:
۱- مایه کوبی دام، دام هایی که برای بار اول واکسینه می شوند دو تزریق به فاصله ۲ هفته از هم ضروری است.
۲- جلوگیری از پرخوری دام.
۳- تغییر جیره غذایی به تدریج و بسیار آهسته.
۴- انجام واکسیناسیون دام ها ۲ هفته قبل از تغییر جیره آن ها.
۵- لاشه دام های تلف شده از بیماری در گودال عمیق دفن و با آهک پوشانده شود.
۵-واکسن انتروتوکسمی
تشخیص بیماری انتروتوکسمی:
شخیص این بیماری بر اساس علائم بالینی و علت مرگ ناگهانی که توسط کالبدگشایی مشخص میشود است. تایید تشخیص توسط جداسازی عامل بیماری یعنی کلستریدیوم پرفرجنس تیپ C و D از مدفوع، محتویات روده و کلیه حیوان مبتلا و کشت آن است.
حضور مقادیر فراوان گلوکز در ادرار می‌تواند دلیلی بر بیماری آنتروتوکسمی باشد. داده‌های بدست آمده از لاشه دام تلف شده در تشخیص آنتروتوکسمی مهم است. به همین جهت، لاشه دام تلف شده بایستی کالبدگشایی شده و بافت‌های لاشه جهت تأیید علائم بالینی به آزمایشگاه‌های تشخیص طبی ارسال گردد. در بررسی پس از مرگ روده‌های بزرگ و کوچک مقادیر فراوانی از خونابه و لخته‌های فیبروزی، و تعداد زیادی زخم‌های مخاطی (در لایه داخلی روده) مشاهده میشود. بافت مغز و کلیه نرم میشود.
درمان بیماری انتروتوکسمی:
درمان‌های پشنهادی شامل موارد زیر است:
– تجویز آنتی‌توکسین C و D دام های جوان معمولاً با تزریق زیر جلدی ۵ میلی‌لیتر از آنتی توکسین C و D درمان می‌شوند.
– تجویز پنی‌سیلین
– تجویز خوراکی یک ضد اسید
– انجام درمان‌های ضد نفخ
– کاهش درد توسط استفاده از Banamine
– تجویز تیامین
– احیای مایعات بدن به صورت وریدی یا زیر جلدی، و استفاده از کروتیکواستروئیدها
– استفاده از پروبیوتیک ها پس از تجویز آنتی‌بیوتیک ها جهت تحریک تکثیر میکروفلور طبیعی شکمبه و روده‌ها.
– جهت پیشگیری از وقوع بیماری در گله دام‌ها بایستی بر علیه آنتروتوکسمی واکسینه شوند.
برنامه واکسیناسیون دام
– واکسینه کردن دام های آبستن در جریان چهارمین ماه آبستنی. این کار باعث غنی‌سازی آغوز با آنتی‌بادی‌های و محافظت بره‌ها و بزغاله‌ها در برابر آنتروتوکسمی خواهند شد.
– تمامی دام های جوان بایستی پس از یک‌ماهگی و با تکرار ۲ الی چهار هفته بعد واکسینه شوند.
– قوچ ها و سایر دام های بالغ بایستی سالانه واکسینه شوند.
– بزها در ۲۱ روز مانده به کشتار نباید واکسینه شوند.
– حیواناتی که ظاهراً سالم هستند واکسینه شوند و از واکسیناسیون دامهای تب‌دار و یا مبتلا به بیماری‌های کرمی اجتناب شود. این دام‌ها به خوبی به واکسن پاسخ نمی‌دهند چراکه سیستم ایمنی آنها ممکن است ضعیف باشد.
– سوابق گله را به دقت ثبت کنید.
– برای هر حیوان از سرسوزن جدید استفاده شود.
– محل تزریق را توسط الکل ضدعفونی کنید.
– از بروز استرس هنگام واکسیناسیون جلوگیری شود.
– در صورت بروز شوک آنافیلاکسی (واکنش بدن) به دنبال تزریق واکسن از اپی‌نفرین استفاده کنید.
در ایران برای پیشگیری از بیماری آنتروتوکسمی موسسه رازی از سال 1323 اقدام به تولید واکسن کشته آن نموده است. توصیه شده تزریق واکسن به فاصله 2-3 هفته مجدداً تکرار و سپس هر ۶ ماه یکبار تزریق یادآور انجام پذیرد.
این واکسن حاوی کشت فرمله کلستریدیوم پرفرجنس تیپهای B,C,D و کلستریدیوم سپتیکوم است.
واکسن انتروتوکسمی
شکل و نوع واکسن:
سوسپانسیون کشته، تزریقی
ترکیب واکسن :
– باکترین توکسویید کلستریدیوم پرفرینجنس تیپ های B, C, D و کلستریدیوم سپتیکوم
– فرمالدیید به عنوان غیر فعال کننده
موارد مصرف :
به منظور ایجاد ایمنی فعال علیه بیماری اسهال عفونی بره ها ، انتروتوکسمی ، پرخوری یا قلوه نرمی و براکسی در گوسفند و بز/ بره و بزغاله
دز و راه تجویز :
2.5 میلی لیتر از راه زیر جلدی
برنامه و زمان مناسب واکسیناسیون:
در شرایط عادی و در دام هایی که از مادر ایمن متولد شده اند، تجویز واکسن از 3 ماهگی آغاز شود. در دام هایی که برای اولین بار مایه کوبی می شوند (به خصوص بره و بزغاله) ، واکسیناسیون در دو نوبت و به فاصله 3-2 هفته تکرار و سپس مانند سایر دام های واکسینه، هر 6 ماه یک بار دز یادآور تجویز شود. برای انتقال ایمنی مادری به نتاج، توصیه می گردد میش های آبستن 4- 3 هفته قبل از زایمان واکسینه شوند .
موارد منع مصرف :
– از واکسیناسیون دام های بیمار و ضعیف خودداری شود.
– پس از انقضای تاریخ مصرف، از مصرف واکسن خودداری شود.
– از واکسیناسیون دام ها در فاصله زمانی 3 هفته مانده به کشتارخودداری شود.
عوارض جانبی:
ممکن است یک نودول کوچک در محل تزریق بوجود آید که به تدریج جذب شده، از بین خواهد رفت.
توصیه ها و احتیاط های لازم :
– در هنگام شیوع انتروتوکسمی در بره وگوسفند های بالغ، اجرای دستورات بهداشتی مانند تغییر مرتع و رژیم غذایی وجلوگیری از پرخوری دام ها، موجب کنترل و قطع بیماری خواهد شد.
– واکسن از شبکه توزیع رسمی تهیه شود .
– واکسن طبق برنامه سازمان دامپزشکی کشور تجویز شود.
– حداقل 2 ساعت قبل و یک روز پس از مایه کوبی، به دام ها استراحت داده و از جا به جایی آن ها خودداری شود.
– به هنگام مصرف واکسن، زنجیره سرد و شرایط آسپتیک رعایت شود.
– از یخ زدن واکسن جلوگیری شود.
– تمامی دام های سالم موجود در گله، به طور هم زمان واکسینه شوند.
– به منظور حفظ یکنواختی ، قبل و حین مصرف ، بطری حاوی واکسن به آرامی هم زده شود.
– تمام محتوای ویال واکسن در روز واکسیناسیون استفاده و از مصرف باقی مانده آن خودداری شود.
– به هنگام کشیدن واکسن به داخل سرنگ ، همچنین در حین تزریقات، احتیاط کامل به عمل آید که به سر و صورت پاشیده نشود. در غیر این صورت ، محل آلودگی بلافاصله با آب وصابون شستشو داده شود.
– در صورت تزریق به دست، به پزشک مراجعه شود.
– ویال های خالی واکسن به طور صحیح ضدعفونی (اتوکلاو، سوزاندن ، استفاده از مواد شیمیایی مناسب) و سپس دفن بهداشتی شوند.
شرایط حمل و نقل و نحوه نگهداری :
دور از نور خورشید و در دمای 8-2 درجه سانتی گراد حمل و نگهداری شود. در این شرایط، واکسن تا یک سال پس از تاریخ تولید (بر اساس تاریخ مندرج بر روی برچسب) قابل مصرف خواهد بود.
بسته بندی :
این واکسن در ویال های 250 میلی لیتری و در جعبه های 12 عددی عرضه می شود.
واکسن انتروتوکسمی
این واکسن حاوی باکتری کلستریدیوم پرفرانژنس تیپ Dو C ،B ، هیدروکسید آلومینیوم و فرمالدئید است و جهت ایجاد ایمنی فعال علیه آنتروتوکسمی درگاو ، گوسفند و بز استفاده می شود .
موارد مصرف :
واکسن آنتروتوکسمی به منظور پیشگیری از بیماری اسهال عفونی بره های نوزاد، انتروتوکسمی گوسفندان جوان، پرخوری یا قلوه نرمی بره ها و گوسفندان بالغ و براکسی گوسفندان به کار می رود .
دز و نحوه مصرف :
بسته به جثه دام ، مقدار دز واکسن ۳-۲ میلی لیتر می باشد که در دو نوبت به فاصله ۲ الی ۳ هفته و از طریق زیر جلدی در ناحیه خلفی کتف دام تزریق می شود .
توصیه ها و احتیاطات لازم :
میش های آبستن قبل از دو هفته آخر زایمان موردتزریق قرار می گیرند تا پادتن به وسیله آغوز به بره منتقل شود .
در هنگام آنتروتوکسمی در بره و گوسفندهای بالغ ، اجرای دستورات بهداشتی مانند نحوه تغWر مرتع و رژیم غذایی از خشک به تر یا
برعکس و تغWر فصول، حداقل هر سال یک بار توصیه میشود .
موارد منع مصرف :
در دامهای آبستن طی دو هفته آخر آبستنی توصیه نمی شود .
شرایط نگهداری :
در دمای + ۴ الی + ۸ درجه سانتی گراد و دور از نور خورشید نگهداری شود .
ویالهای واکسن به صورت ۲۵۰ میلی لیتری عرضه می شود.
مهسا فتح آبادی
انتهای پیام/